Дәрістің мазмұны

 

1.     ГАЖ қосымшаларын әзірлеуді қамтамасыз ету

2.     Геоақпараттық жүйені басқару

 

ГАЖ қосымшаларын әзірлеуді қамтамасыз ету. Функциялардың бұл тобы нақты пәндік саланың нақты міндеттері мен мазмұнын көрсететін ГАЖ қосымшаларын жасауға арналған және олар келесі функцияларды қамтиды:

-       арнайы кіріктірілген бағдарламалау тілі мен әзірлеу ортасын қолдану;

-       ендірілген бағдарламалау тілінде қосымшаларды әзірлеу үшін жүйенің функциялары мен операцияларының макро-тілін пайдалану;

-       сыртқы бағдарламалау тілі үшін жүйелік процедуралар мен функциялар кітапханаларын пайдалану;

-       жүйенің функциялары мен операцияларының кітапханаларын құру және кеңейту;

-       ГАЖ бен қосымша арасында деректерді динамикалық алмасу технологиясын қолдану.

ГАЖ кәсіби деңгейде де, мамандандырылған деңгейде де қолданылады. Бағдарламалық өнімдер модульдік принцип негізінде әзірленеді. Әдетте олар негізгі модуль және кеңейту қосымшалары (модульдері) деп 2-ге бөлінеді. Негізгі модульде ГАЖ негізгі операцияларын жүзеге асыратын функциялар, соның ішінде: енгізу-шығару құрылғыларын бағдарламалық қолдау, деректерді экспорттау және импорттау және т.б. кіреді. Әр түрлі компаниялардың бағдарламалық өнімдерінің ұқсас тұстары көп екенін атап өткен жөн. Өйткені өндірушілер өздерінің технологиялық әзірлемелерімен алмасып тұрады. Қазіргі уақытта нарықта 20-ға жуық танымал ГАЖ пакеттері бар және оларды толық функционалды деп санауға болады. Барлық жүйелер Windows және Unix платформаларында жұмыс істейді.

Қазіргі заманғы толық функционалды ГАЖ көптеген жағдайларда мүмкіндіктерін кеңейту қосымшаларына ие. Мүмкіндіктерді кеңейтудің негізгі әдісі - DLL және OCX кітапханаларын (ActiveX) қосу арқылы жоғары деңгейлі тілдерде бағдарламалау (MS Visual Basic, MS Visual C++, Borland Delphi, Borland C++ Builder).

Көптеген ГАЖ-да кіріктірілген бағдарламалау тілдері бар. Мысалы, MapInfo – MapBasic, ArcView-Avenue тілдерін қолданады. Кейбір жүйелер макростарды жазуға және оларды пайдаланушы өз қалауы бойынша өзгерте алатын бағдарламаның дайын мәтінімен бағдарламалық модуль түрінде ашуға мүмкіндік береді. Макрос - бұл бағдарламаға белгілі бір мақсатқа жету үшін қандай әрекеттерді орындау керектігі туралы нұсқаулар жиынтығы.

Кіріктірілген тілде белгілі бір жүйеге арналып жазылған бағдарлама бағдарламалық қосымша деп аталады. Бағдарлама, әдетте, мәтіндік редакторға ұқсас жеке модульде немесе терезеде жазылады және мәтіндік файлдар түрінде сақталады.

Жүйені басқару. Осы топты құрайтын функциялар жүйені басқаруды және оның жұмысын қамтамасыз етуге арналған. Оларға:

-       бақылау үлгісі бар жүйені орнату бағдарламасын пайдалану;

-       пайдаланушыларды және олардың кіру құқықтарын тіркеу;

-       жүйені нақты ГАЖ жобасына сәйкес баптау;

-       жүйені рұқсатсыз кіруден және төтенше жағдайлардан қорғау;

-       апаттық жағдайлардан кейін жүйенің жұмысқа қабілеттілігін қалпына келтіру;

-       пайдаланушы нұсқаулығын, көмек жүйесін және оқыту бағдарламасын пайдалану;

-       жүйе жұмысының статистикасын жүргізу.

Жүйені басқару блогындағы ГАЖ бағдарламасын пайдалану үшін компьютерге орнату, кіру құқықтарын немесе лицензиялық кілттерін енгізу, бағдарламаны баптау, қауіпсіздік үшін логин/кілт сөз енгізу және т.б. көптеген техникалық жұмыстарды орындау маңызды болса, бағдарламада жұмыс жасау кезінде бағдарламаның анықтамалық нұсқаулықтарын немесе оқыту бағдарламасын пайдалану да соншалықты маңызды (сурет)

 

Анықтамалық нұсқаулықтар пайдаланушыларға термин сөздерден бастап, дайын өнімге қол жеткізуге дейінгі операциялар, қолданылатын құралдар, тәсілдер, модульдер алгоритмдер туралы ақпараттарды береді.

Қарастырылған функциялар жүйесін белгілі бір бағдарламалық пакеттің мүмкіндіктерін бағалау, әртүрлі ГАЖ бағдарламалық пакеттерін салыстыру, ГАЖ бағдарламалық құралдарын құру үшін техникалық тапсырмаларды әзірлеу, ГАЖ бағдарламалық құралдарын сертификаттау үшін қолдануға болады.

 

Пайдаланылған әдебиеттер

 

1.     Лайсханов Ш.У., Каймулдинова К.Д., Алиаскаров Д.Т. Геоинформатика: География мұғалімдерін даярлайтын ЖОО студенттеріне арналған оқулық. – Алматы: ОНОН баспасы, 2022. – 198 б.

2.     Лисицкий, Д.В. Геоинформатика: учеб. пособие / Д.В. Лисицкий. – Новосибирск: СГГА, 2012. – 115 с.

3.     Лайкин В.И., Упоров Г.А. Геоинформатика: учебное пособие / Лайкин В.И., Упоров Г.А. – Комсомольск-на-Амуре: Изд-во АмГПГУ, 2010. – 162 с.